Hàng năm đến ngày 19 tháng 5, Đảng, Nhà nước, Nhân dân ta và cả bạn bè thế giới dành những tình cảm thiêng liêng nhất, tốt đẹp nhất để tưởng nhớ về vị lãnh tụ vĩ đại - Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam. Nhưng đối với Bác, hầu như chưa bao giờ Bác quan tâm đến việc tổ chức sinh nhật cho mình. Hàng năm, sắp đến ngày sinh nhật, Hồ Chủ tịch lại thông báo với văn phòng và các cảnh vệ lịch đi ra ngoài, thường là đi thăm hỏi đồng bào, thăm các đơn vị chiến đấu. Sở dĩ Bác Hồ không muốn ở nhà vào những ngày sinh nhật là Bác sợ làm phiền mọi người, bởi đất nước chưa được giải phóng hoàn toàn, nhân dân còn nghèo, việc tổ chức sinh nhật sẽ tốn kém. Vì vậy, ngày 19/5 với Bác Hồ cũng thật giản dị như những ngày bình thường khác.

Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890-1969).  Ảnh tư liệu

Lần đầu tiên, ngày sinh nhật của Chủ tịch Hồ Chí Minh được công bố vào năm 1946, do vậy, ngày 19/5/1946, các cháu thiếu nhi nội, ngoại thành Hà Nội đánh trống ếch mang theo những huy hiệu là các con chữ "i tờ" của phong trào diệt giặc dốt đến tặng Chủ tịch nước và hát những bài ca cách mạng. Tiếp đó là đoàn đại biểu các chiến sĩ Nam bộ từ chiến trường ra công tác và đoàn đại biểu Văn hóa Cứu quốc đến chúc thọ Người. Đáp lại tình cảm của mọi người, Bác nói với các chiến sĩ Nam bộ: "Thật ra, các báo ở đây làm to cái ngày sinh nhật của tôi, chứ tuổi năm mươi sáu chưa có gì đáng được chúc thọ, cũng hãy còn như là thanh niên cả, mà trước các anh, các chị, trước cảnh êm vui ở Bắc đây, tôi thật lấy làm xấu hổ vì trong Nam chưa được thái bình".

Ngày 19/5/1947, giữa lúc chiến tranh lan rộng ra cả nước, sinh nhật Bác diễn ra tại một địa điểm bí mật trên chiến khu ở Sơn Dương (Tuyên Quang) chỉ với một bó hoa rừng của những người thân cận đang bảo vệ Người đứng đầu cuộc kháng chiến. Nhưng Bác đã dành bó hoa ấy để đi viếng người cấp dưỡng của mình vừa qua đời vì sốt rét.

Đáp lại những lời chúc mừng sinh nhật vào năm 1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư cảm ơn Quốc hội, Chính phủ, các đoàn thể và các tầng lớp Nhân dân. Thư có đoạn: "Đồng bào yêu mến chúc thọ tôi, tôi biết lấy gì, nói gì để báo đáp lại lòng thân ái ấy? Tôi chỉ có một cách báo đáp là kiên quyết cùng đồng bào chịu cực, chịu khổ, quyết cùng đồng bào kháng chiến cho đến thắng lợi hoàn toàn, quyết cùng đồng bào tranh lại thống nhất và độc lập thật sự cho Tổ quốc, quyết cùng đồng bào làm thế nào cho con cháu chúng ta và muôn đời về sau được sung sướng và tự do".

Vào dịp 19/5/1949, đáp lại đề nghị tổ chức lễ sinh nhật, Bác làm bài thơ "Không đề": "Vì nước chưa nên nghĩ đến nhà/ Năm mươi chín tuổi vẫn chưa già/ Chờ cho kháng chiến thành công đã/ Bạn sẽ ăn mừng sinh nhật ta”. Sau ngày sinh nhật, Bác gửi thư cảm ơn các tầng lớp Nhân dân đã mừng thọ và hẹn: "Đến ngày toàn quốc ăn mừng hoàn toàn thắng lợi, trong cuộc kỷ niệm to ấy, tôi sẽ vui vẻ tiếp đồng bào và chiến sĩ, kèm thêm một kỷ niệm nhỏ là Ngày sinh nhật của tôi".

Ngày 19/5/1950, trong một cuộc họp cán bộ các cơ quan Trung ương ở Thác Dẫng (Tuyên Quang), đáp lại tình cảm của mọi người, Bác làm một bài thơ tự cảm về tuổi tác của mình: "Sáu mươi tuổi hãy còn xuân chán/ So với ông Bành vẫn thiếu niên/ Ăn khỏe ngủ ngon, làm việc khỏe/ Trần mà như thế kém gì tiên!".

Ngày 19/5/1954, lễ mừng sinh nhật hòa chung với không khí đón mừng chiến thắng Điện Biên Phủ bằng cuộc gặp gỡ của Bác với đại biểu là những chiến sĩ có thành tích tiêu biểu từ chiến trường trở về chiến khu. Bác đã gắn huy hiệu cho chiến sĩ trẻ bắt sống tướng De Castries. Và trong cuộc gặp còn có một vị khách đặc biệt là nhà điện ảnh Xô-viết Roman Karmen, người đang thực hiện những bộ phim về Điện Biên Phủ và cuộc kháng chiến của Nhân dân ta.

Sau năm 1954, Bác thường vắng mặt ở nhà để tránh những cuộc tiếp mừng sinh nhật. Ngày 19/5/1958, Bác đi thăm chùa Hương; dịp sinh nhật năm 1959, Bác đi thăm chùa Tây Phương. Từ năm 1960 đến 1967, vào trung tuần tháng 5, Bác thường sang Trung Quốc để làm công tác ngoại giao, tranh thủ nước bạn ủng hộ cuộc kháng chiến đang diễn ra ngày càng ác liệt ở trong nước.

Ngày 19/5 của 2 năm cuối cùng (1968 và 1969), vào khoảng thời gian từ 9 đến 10h sáng, Bác đều dành để xem, sửa lại "Di chúc" và sau đó tiếp đón những người con miền Nam ra thăm Bác. Dường như vào thời điểm chiến tranh còn gian khổ và nước nhà chưa thống nhất, những tình cảm sâu nặng nhất Bác luôn muốn dành cho miền Nam ruột thịt.

Năm nay, sinh nhật lần thứ 135 của Bác (19/5/1890 - 19/5/2025) trong bối cảnh đất nước vừa kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025) và đang bước vào giai đoạn “nước rút” trong thực hiện cuộc cách mạng về tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục đổi mới, sắp xếp bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, tiến tới đại hội đảng bộ các cấp, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Vì vậy, lần sinh nhật này của Bác mang ý nghĩa hết sức đặc biệt để mọi cán bộ, đảng viên và Nhân dân ôn lại cuộc đời, thân thế, sự nghiệp, khắc ghi những lời dạy và công lao vĩ đại của Người để cùng nhau đoàn kết, ra sức thi đua ái quốc, quyết tâm xây dựng nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, văn minh và hạnh phúc như Bác Hồ đã từng mong mỏi.

-------------------------------

* Bài viết dựa vào nguồn tư liệu của Cuốn "Chủ tịch Hồ Chí Minh - Ngày này năm xưa" của Nhà sử học Dương Trung Quốc. NXB Chính trị Quốc gia, HN.2010.

Hồng Thái