Vào 70 năm trước, sáng ngày 10/10/1954, cả Hà Nội nhộn nhịp, rợp cờ hoa đón đoàn quân chiến thắng trở về tiếp quản Thủ đô. Hà Nội được giải phóng, thời khắc ấy không chỉ là niềm tự hào của người dân Thủ đô mà đã trở thành một mốc son lịch sử, ghi nhận sự nghiệp cách mạng vẻ vang của toàn Đảng, toàn dân; khẳng định thắng lợi hoàn toàn của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, mở ra một thời kỳ phát triển mới của Thủ đô và đất nước.

Đoàn xe chở các chiến sĩ Đại đoàn 308 tiến qua phố Hàng Đào, sáng 10/10/1954 trong tiếng reo vui của hàng vạn người dân Thủ Đô. Ảnh: Tư liệu TTXVN

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, thắng lợi vĩ đại trong Đông Xuân 1953-1954, mà đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ của quân dân ta đã buộc Pháp phải chấp nhận kí Hiệp định Giơnevơ ngày 21/7/1954 về đình chỉ chiến sự ở Việt Nam, công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia; chấp nhận rút quân khỏi miền Bắc nước ta.

Theo các điều khoản của Hiệp định Giơnevơ, một số khu vực ở miền Bắc nước ta trở thành vùng tập kết, chuyển quân của quân đội Pháp, trong đó có Hà Nội, với thời gian là 80 ngày. Tuy nhiên, Pháp lợi dụng thời gian này để phá hoại các cơ sở kinh tế, văn hóa; tuyên truyền xuyên tạc đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ đối với công chức, trí thức, học sinh, sinh viên, tư sản, tiểu thương; dụ dỗ, cưỡng ép đồng bào di cư vào Nam; gây rối loạn và làm cho mọi công việc bị đình trệ. Mục đích của Pháp là muốn chúng ta tiếp quản một Thủ đô kiệt quệ, hỗn loạn, làm giảm uy tín của Chính phủ kháng chiến ở trong nước và quốc tế, để từ đó dễ bề thực hiện dã tâm, kế hoạch xâm lược mới chống lại nhân dân ta. Biết trước âm mưu của Pháp, ý thức rõ quy mô và tầm quan trọng của việc tiếp quản Hà Nội, Bộ Chính trị và Ban Bí thư Trung ương Đảng đã cử các đồng chí: Võ Nguyên Giáp, Lê Văn Lương, Xuân Thủy, Tố Hữu trực tiếp lãnh đạo và chỉ đạo công tác tiếp quản Thủ đô. Ngày 17/9/1954, theo quyết nghị của Chính phủ, Ủy ban Quân chính thành phố Hà Nội được thành lập, do đồng chí Thiếu tướng Vương Thừa Vũ làm Chủ tịch; đồng chí Trần Duy Hưng làm Phó Chủ tịch để làm nhiệm vụ tiếp quản thành phố.

Sau quá trình đấu tranh trên mặt trận ngoại giao, ngày 30/9/1954, đại diện chính phủ hai bên đã ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về quân sự; đến ngày 2/10, ký tiếp Hiệp định chuyển giao Hà Nội về hành chính. Nguyên tắc chuyển giao là đảm bảo trật tự, an toàn, không được phá hoại và không làm gián đoạn các hoạt động của đời sống nhân dân. Từ ngày 2 đến ngày 5/10/1954, Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa đã phái các đội công an trật tự, cảnh vệ, hành chính vào Hà Nội trước để chuẩn bị tiếp quản thành phố.

Ngày 6/10/1954, quân Pháp rút khỏi quận lỵ Văn Điển. Đây là quận lỵ đầu tiên ở ngoại thành được giải phóng. Cùng ngày, chúng rút khỏi thị xã Hà Đông.

Sáng ngày 8/10/1954, theo kế hoạch đã định, các đơn vị quân đội của ta tham gia tiếp quản Thủ đô theo nhiều đường tiến về Hà Nội. Chiều ngày 8/10, một số đơn vị tiến sát vành đai Đê La Thành, Nhật Tân, Cầu Giấy, Ngã Tư Sở, Bạch Mai và Vĩnh Tuy. Trong khi đó, quân Pháp rút khỏi Yên Viên.

Sáng ngày 9/10/1954, các đơn vị bộ đội theo nhiều đường, từ ngoại thành tiến vào nội thành, chia làm nhiều cánh quân tiến vào năm cửa ô chính rồi tỏa ra các khu. Ta tiếp quản 4 quận Quảng Bá, Cầu Giấy, Ngã Tư Sở và Quỳnh Lôi. Quân Pháp rút đến đâu, bộ đội ta tiến vào tiếp quản tới đó. 16 giờ, toán quân Pháp cuối cùng rời khỏi thành phố Hà Nội, rút sang phía bắc cầu Long Biên. 16 giờ 30 phút, quân đội ta hoàn toàn kiểm soát Hà Nội, tiếp quản thành phố an toàn và trật tự.

Chiều 9/10/1954, bộ đội ta tiến qua cầu Long Biên vào tiếp quản Hà Nội, cùng lúc, ở phía chiều bên kia, quân Pháp rút khỏi Hà Nội. Ảnh: Tư liệu TTXVN

Sáng ngày 10/10/1954, Ủy ban Quân chính Thành phố và các đơn vị quân đội gồm có bộ binh, pháo binh, cao xạ, cơ giới… chia làm nhiều cánh lớn, đã mở cuộc hành quân lịch sử tiến vào Hà Nội. Người dân Thủ đô đổ ra đường phố reo mừng, tặng hoa, ca hát nhiệt liệt đón chào đoàn quân chiến thắng trở về. Cổng chào, băng, khẩu hiệu rực rỡ các đường phố, cờ đỏ sao vàng phấp phới.

Vào lúc 15 giờ, tại Sân vận động Cột Cờ, hàng trăm nghìn người dân Hà Nội và các lực lượng vũ trang đã chỉnh tề tham dự Lễ chào cờ đầu tiên trong Ngày Giải phóng Thủ đô do Ủy ban Quân chính tổ chức. Cả Hà Nội vang khúc khải hoàn, ngập tràn niềm tự hào, niềm vui giải phóng.

Sau lễ chào cờ, đồng chí Thiếu tướng Vương Thừa Vũ, Tư lệnh Đại đoàn 308, Chủ tịch Ủy ban Quân chính, thay mặt Ủy ban trân trọng đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân Ngày Giải phóng. Trong Lời kêu gọi, Bác viết: “Tám năm qua, Chính phủ phải xa rời Thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa nhau, nhưng lòng Chính phủ luôn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay do Nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình đã thắng lợi, Chính phủ lại trở về Thủ đô với đồng bào. Muôn dặm một nhà, lòng vui mừng khôn xiết kể!”[1] và căn dặn: “Chính phủ có quyết tâm, toàn thể đồng bào Hà Nội đồng tâm nhất trí góp sức với Chính phủ, thì chúng ta nhất định vượt được mọi khó khăn và đạt được mục đích chung: Làm cho Hà Nội thành một Thủ đô yên ổn, tươi vui và phồn thịnh”[2]

Công cuộc tiếp quản Thủ đô thành công tốt đẹp. Ta đã tiếp thu an toàn và nhanh gọn 129 công sở, công trình công cộng, xí nghiệp, bệnh viện, trường học, trong đó có các vị trí quân sự và các cơ quan đầu não quan trọng của địch. Sinh hoạt của nhân dân vẫn giữ được bình thường, ổn định, an ninh chính trị, trật tự xã hội được bảo đảm. Các ngành điện, nước, giao thông, liên lạc; các cơ sở y tế, giáo dục, các cơ quan văn hóa, báo chí… tiếp tục hoạt động đều, thông suốt dưới sự quản lý của chính quyền.

Ngày Giải phóng Thủ đô, 10/10/1954, không chỉ là niềm tự hào, hạnh phúc của người dân Hà Nội mà còn là một sự kiện lịch sử trọng đại, ngày hội lớn của nhân dân cả nước; biểu tượng cho sức mạnh đại đoàn kết, ý chí kiên cường, đánh dấu thắng lợi vẻ vang của dân tộc Việt Nam sau chín năm trường kỳ gian khổ kháng chiến chống lại ách đô hộ của thực dân Pháp; mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử ngàn năm văn hiến của Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội và đất nước.

Thực hiện lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Cả nước nhìn về Thủ đô ta. Thế giới trông vào Thủ đô ta”[3], Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hà Nội đã không ngừng cố gắng, nỗ lực để bảo vệ, xây dựng và phát triển Thủ đô. Sau 70 năm, Hà Nội đã đạt được những thành tựu hết sức to lớn, toàn diện; vươn mình mạnh mẽ trở thành một đô thị hiện đại nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Tự hào lịch sử, vững bước tương lai, Hà Nội xứng đáng là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước, được bạn bè thế giới ngợi ca và được UNESCO vinh danh là “Thành phố vì hòa bình”; 3 lần được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao Vàng, tặng danh hiệu “Thủ đô Anh hùng”.

Ngân Giang

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t. 9, tr 79.

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t. 9, tr 80.

(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2011, t. 9, tr 78.