Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời vào ngày 3/2/1930 đã đánh dấu bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử đấu tranh cách mạng của Nhân dân Việt Nam. Ngày 5/10/1930, Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên được thành lập tại xóm Đồng Bé, thôn Phước Long, xã Xuân Long, Đồng Xuân. Sau gần một năm hoạt động, phát triển các tổ chức cơ sở Đảng trong toàn tỉnh đã có đến 15 chi bộ với 50 đảng viên và hơn 400 hội viên Nông hội đỏ. Cuối năm 1931, trọng tâm hoạt động của Đảng bộ được chuyển về phía Nam tỉnh. Tỉnh ủy lâm thời cử đồng chí Phan Ngọc Bích (bí danh Việt Hồng) về hoạt động ở Tuy Hòa, thông qua nghề kéo xe để tuyên truyền, giác ngộ và tổ chức cơ sở Đảng ở đây. Ngày 24-11-1931 tại chùa Bà (chùa Tàu) dưới chân núi Nhạn Tháp, nhân dịp Nhân dân viếng chùa rằm tháng 10 Tân Hợi, đồng chí Phan Ngọc Bích tổ chức thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Tuy Hòa gồm 5 người: Lê Tấn Thăng, Trịnh Ba, Trương Mộng Quyền, chị Tư Oẻn (đều ở Mỹ Thạnh, Tân Mỹ, xã Hòa Phong) và Trương Nở (ở thị xã Tuy Hòa). Đồng chí Trương Nở được cử làm bí thư chi bộ. Căn cứ báo cáo của đồng chí Việt Hồng, đồng chí Phan Lưu Thanh (đang bị tù ở Sông Cầu) thay mặt Tỉnh ủy lâm thời công nhận chi bộ Nhạn Tháp. Đây là chi bộ cộng sản đầu tiên của Tuy Hòa ra đời, đánh dấu bước ngoặt phát triển chung của thị xã.
Chùa Ông (Còn gọi là chùa Tàu- Phường 1)
Chi bộ Nhạn Tháp ra đời trong hoàn cảnh khó khăn do địch khủng bố trắng, ác liệt càng chứng tỏ tinh thần yêu nước của Nhân dân, ý chí kiên cường của các chiến sĩ cộng sản. Dù sự khủng bố của kẻ thù có tàn bạo đến đâu vẫn không dập tắt được phong trào cách mạng ở Tuy Hòa, không ngăn cản được lòng dân hướng về Đảng. Vừa thành lập, chi bộ Nhạn Tháp đã tổ chức in và rải truyền đơn đòi giảm sưu thuế, đòi thả tù chính trị, xây dựng cơ sở cách mạng. Cuối năm 1935 phong trào cách mạng dần dần hồi phục trên phạm vi toàn tỉnh và có nhiều chuyển biến tích cực. Tại Tuy Hòa, ở làng Phước Hậu đã thành lập chi bộ Phước Hậu với 3 đồng chí: Nguyễn Quốc Thoại, Nguyễn Chấn, Đỗ Tương, đ/c Nguyễn Quốc Thoại được phân công làm bí thư chi bộ. Tháng 11/1935 chi bộ Nho Lâm được thành lập gồm 3 đồng chí: Trần Hào, Phan Thôi, Nguyễn Thanh Hương (Long Tường) do đồng chí Trần Hào làm bí thư chi bộ. Qua thời gian hoạt động chi bộ đã phát triển thêm một số đảng viên ở Nho Lâm, Hạnh Lâm và Mậu Lâm. Chi bộ Cộng sản đầu tiên của Tuy Hòa ra đời đánh dấu bước ngoặt phát triển chung của phong trào cách mạng thị xã. Từ đây, phong trào có sự lãnh đạo của Đảng. Đó là nhân tố quyết định cho mọi thắng lợi của phong trào cách mạng ở Tuy Hòa về sau. Để rồi, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự quả cảm, anh dũng chiến đấu của quân và dân Tuy Hòa, đúng 7 giờ 30 phút ngày 1/4/1975, thị xã Tuy Hòa được hoàn toàn giải phóng. Cờ Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam tung bay trên đỉnh núi Nhạn Tháp, góp phần cùng với quân và dân cả nước giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước vào ngày 30/4/1975.
Quân Giải phóng cắm cờ trên đỉnh tháp Nhạn ngày 1/4/1975. Ảnh: Hà Bình
Trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nhiều chiến công hiển hách mà Đảng bộ, quân và dân Tuy Hòa đã giành được; song, tổn thất, hy sinh cũng vô cùng to lớn, khắc nghiệt. Thành phố Tuy Hòa có hàng nghìn người con ưu tú xung phong ra trận và đã có 1.628 người con anh dũng hy sinh (trong đó có 875 liệt sĩ cả nước hy sinh ở Tuy Hòa, 753 liệt sĩ quê quán Tuy Hòa hy sinh trên cả nước); 580 cán bộ, chiến sĩ để lại một phần thân thể nơi chiến trường; có 250 mẹ Việt Nam Anh hùng (trong đó có 4 mẹ còn sống). Với những đóng góp to lớn trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và những thành tựu đã đạt được trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thành phố Tuy Hòa đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Nhất, Huân chương Chiến công hạng nhất, Huân chương Độc lập hạng nhì, Huân chương Lao động hạng Nhất. Đặc biệt Nhân dân và lực lượng vũ trang thành phố và 4 phường, xã (xã Hòa Kiến, Bình Kiến, An Phú, Phường 9) được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.
Ngày 05/01/2005, Chính phủ có Nghị định thành lập thành phố Tuy Hòa từ thị xã Tuy Hòa và đến ngày 11/3/2013, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 437/QĐ-TTg công nhận thành phố Tuy Hòa là đô thị loại 2 trực thuộc tỉnh Phú Yên. Thành phố Tuy Hòa hiện có diện tích tự nhiên khoảng 107,3 km2, dân số khoảng 202.030 người và 12 đơn vị hành chính trực thuộc (gồm 09 phường, 03 xã). Đảng bộ thành phố có 67 chi, đảng bộ trực thuộc, 276 chi bộ trực thuộc đảng ủy cơ sở; với tổng số 8900 đảng viên. Ngày 29/7/2024, UBND tỉnh đã phê duyệt Đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung TP Tuy Hòa và khu vực phụ cận tỉnh Phú Yên đến năm 2040, với định hướng phát triển thành phố Tuy Hòa thành đô thị trung tâm của Tỉnh theo định hướng Quy hoạch tỉnh Phú Yên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; đáp ứng yêu cầu phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đẩy mạnh CNH-HĐH, tạo đà thúc đẩy quá trình đô thị hóa, thúc đẩy phát triển KT-XH địa phương, đưa Tuy Hòa thành trung tâm kết nối giữa Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ với Tây Nguyên. Đồng thờinâng cao vai trò, vị thế của đô thị thành phố phát triển theo hướng bền vững, phù hợp với yêu cầu tăng trưởng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Sau gần 38 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng và đặc biệt là những năm gần đây, Đảng bộ, quân và dân Tuy Hòa đã phát huy truyền thống anh hùng, đoàn kết, năng động, sáng tạo, vượt qua khó khăn, thử thách và giành được những thành tựu khá toàn diện, tạo nhiều dấu ấn nổi bật. Thành phố đã huy động mọi nguồn lực đầu tư chỉnh trang đô thị, nhiều dự án lớn trên địa bàn được đưa vào hoạt động làm thay đổi diện mạo đô thị, từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống, được đông đảo Nhân dân, du khách đánh giá cao. Kinh tế tiếp tục tăng trưởng, diện mạo thành phố có nhiều khởi sắc sáng, xanh, sạch hơn, bình yên hơn. Cơ sở hạ tầng đô thị được xây dựng ngày càng hiện đại; hệ thống đường giao thông được tăng cường đầu tư, kết nối đồng bộ với hệ thống giao thông khu vực và cả nước.
Kỷ niệm 93 năm ngày thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Tuy Hòa, tự hào với những thành tựu đã đạt được, Đảng bộ và Nhân dân thành phố tiếp tục phát huy tinh thần cách mạng tiến công, đoàn kết một lòng, nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, thử thách, ra sức đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, hoàn thành tốt các nhiệm vụ, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, chào mừng đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2025-2030. Phát huy quá khứ vẻ vang, mảnh đất và con người Tuy Hòa đang vươn tới tương lai bằng cả trí tuệ, niềm tin, nghị lực để xây dựng thành phố phồn vinh, văn minh, hiện đại, với mục tiêu cốt lõi là đem lại hạnh phúc cho người dân; coi hạnh phúc, sự hài lòng của người dân làm thước đo hiệu quả trong lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và điều hành của chính quyền thành phố.
Lệ Quyền
