Kết luận số 100-KL/TW ngày 18/8/2014 của Ban Bí thư khóa XI “về việc đổi mới và nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội” nêu rõ: “Điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội (DLXH) là công việc quan trọng và rất cần thiết nhằm nắm bắt, tập hợp kịp thời, sát thực, tâm tư, tình cảm, ý chí, nguyện vọng của Nhân dân về những vấn đề có tính thời sự trong nước và thế giới, đặc biệt là đối với các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; giúp các cơ quan lãnh đạo, quản lý có thêm thông tin trong quá trình xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước”. Vì vậy, trong tình hình mới hiện nay, nhất là khi cả nước chuẩn bị mọi mặt để tiến vào kỷ nguyên mới, thì công tác DLXH càng có ý nghĩa quan trọng.

Ông Đào Mỹ, TUV, Phó Chủ tịch UBND tỉnh tặng hoa cho các diễn viên tại lễ chiếu ra mắt phim Ngày xưa có một chuyện tình, bộ phim kỳ vọng mang lại hiệu ứng truyền thông mới cho Phú Yên. Ảnh: TPT

Sau 10 năm thực hiện Kết luận số 100-KL/TW ngày 18/8/2014 của Ban Bí thư khóa XI “về việc đổi mới và nâng cao chất lượng công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu dư luận xã hội”, công tác DLXH đã có những chuyển biến tích cực. Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Kết luận số 100 tại Hải Phòng cuối tháng 7/2024, đã đánh giá toàn diện về những thành tựu cũng như nhiệm vụ đặt ra trong thời gian tới đối với công tác này, nhất là trong tình hình thế giới có nhiều chuyển biến.

Theo các chuyên gia, dự báo trong thời gian tới, tình hình thế giới, khu vực, Biển Đông tiếp tục diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường; cạnh tranh giữa các nước lớn sẽ diễn ra ngày càng gay gắt, mở rộng trên nhiều lĩnh vực. Cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraine, Israel - lực lượng Hamas tiếp tục có những diễn biến mới, tác động sâu sắc, toàn diện đến khu vực và thế giới, trong đó có Việt Nam.

Đối với Việt Nam, Đảng, Nhà nước và Nhân dân đang ra sức phấn đấu tăng tốc, sớm về đích thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, hướng đến kỉ niệm 80 năm giành độc lập, 50 năm thống nhất đất nước, quyết tâm hiện thực hóa các mục tiêu phát triển đến năm 2030, kỷ niệm 100 năm đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng; năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao, Nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được sống trong môi trường an ninh, an toàn, an tâm, không ai bị bỏ lại phía sau.

Đối với Phú Yên, chuẩn bị khép lại năm 2024 tiếp tục có nhiều điểm sáng: đến ngày 25/10, thu ngân sách đạt 4.040 tỷ, đạt 74,98% kế hoạch của tỉnh và TW giao, vượt 35,86% so với cùng kỳ. Trong bối cảnh khó khăn chung do kinh tế phục hồi chậm sau covid-19, thì đây là điều đáng mừng. Hình ảnh đất và người Phú Yên tiếp tục tạo được ấn tượng đẹp trong lòng du khách và nhà đầu tư....

Trong bối cảnh tình hình thế giới có những cơ hội, đồng thời xuất hiện nhiều khó khăn, thách thức, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, phát huy tinh thần "tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc" (Tổng Bí thư Tô Lâm), lấy đại đoàn kết toàn dân tộc, đoàn kết quốc tế trong sáng làm động lực, huy động mạnh mẽ sức dân, gắn kết chặt chẽ ý đảng với lòng dân làm nền tảng, nhất định Việt Nam sẽ tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, không ngừng phấn đấu, đóng góp nhiều hơn nữa duy trì hoà bình, ổn định, phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Trong bối cảnh đó, những người làm công tác điều tra, nắm bắt, nghiên cứu DLXH cần quán triệt những nội dung cơ bản như sau:

Dư luận xã hội (hay công luận) là một hiện tượng đời sống xã hội quen thuộc mà mỗi cá nhân, tổ chức hay cả quốc gia phải quan tâm. Ngoài những điểm dễ dàng có sự thống nhất như DLXH là ý kiến chung của nhiều người; thể hiện nhận thức, thái độ của các nhóm người trước các vấn đề, sự kiện... có động chạm đến lợi ích, mối quan tâm của họ…, cũng có những điểm thiếu nhất trí, thậm chí trái ngược nhau. Nhưng không phải chỉ có ý kiến của đa số mới được gọi là DLXH. DLXH bao gồm cả các ý kiến thuộc về thiểu số.

Vì về mặt ngôn ngữ, không có cơ sở để chứng minh DLXH là ý kiến của đa số. Vì cụm từ “xã hội” không có nghĩa chỉ là “đa số”. Về mặt lý luận, cũng không có cơ sở để coi trọng dư luận của đa số hơn dư luận của thiểu số. Dưới góc độ phản ánh chân lý, dư luận của đa số không phải lúc nào cũng đúng, dư luận của thiểu số không phải lúc nào cũng sai. Trước các vấn đề mới, đôi khi dư luận của thiểu số lại đúng hơn dư luận của đa số. Giữa dư luận của đa số và thiểu số cũng không có ranh giới, dư luận hôm nay là thiểu số, nhưng ngày mai có thể là đa số và ngược lại. Về mặt thực tiễn, coi DLXH chỉ là ý kiến của đa số càng không phù hợp. Việt Nam đang phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, thực hiện chủ trương “Đại đoàn kết toàn dân tộc”. Vì vậy, tiếng nói của mọi thành phần kinh tế, mọi tầng lớp, nhóm xã hội đều cần được coi trọng. Nếu DLXH chỉ là ý kiến của đa số, thì công tác nắm bắt DLXH cũng không cần nữa. Hiện nay, khi báo cáo tình hình DLXH địa phương, một số nơi chưa quan tâm đến DLXH của thiểu số, mới chỉ phản ánh ý kiến của đa số.

Một vấn đề đặt ra nữa là liệu DLXH có yếu tố ý chí hay không? Ý kiến cho rằng DLXH chỉ có yếu tố nhận thức và yếu tố tình cảm, DLXH chỉ là những lời nói suông, là phương thức biểu lộ tâm trạng, cảm xúc, không có thành phần ý chí, không gắn với hành động của chủ thể là chưa đầy đủ. DLXH là tổng thể của nhận thức, tình cảm và ý chí. DLXH không phải là lời nói suông mà là một sức mạnh to lớn. DLXH ủng hộ một chủ trương nào đó của chính quyền sẽ chuyển hóa thành các phong trào thi đua sôi nổi. Tâm tư, thắc mắc của quần chúng, thể hiện qua DLXH, nếu không quan tâm giải quyết có thể chuyển thành phản ứng của xã hội.

Cũng cần phân biệt giữa DLXH và tin đồn, cả tin giả (fakenews), tin sai lệch, chống phá (disinformation), nhất là trên không gian mạng. Giữa tin đồn và DLXH có những điểm khác biệt như: (1) Nguồn thông tin của tin đồn bao giờ cũng xuất phát từ người khác; nguồn thông tin của DLXH lại xuất phát từ chính bản thân người phát ngôn; (2) Tin đồn lan càng xa thì càng có nhiều thay đổi (ông cha ta hay nói “tam sao thất bản”, do nó luôn bị thêm thắt. Còn DLXH, ban đầu thì thường phân tán, nhưng qua trao đổi, tranh luận, tính thống nhất của DLXH thường tăng lên; (3) Tin đồn thường có tính thất thiệt, trong khi đó, DLXH phản ánh trung thực về suy nghĩ, tình cảm, thái độ của xã hội. Tin đồn có thể làm phát sinh DLXH khi người ta đưa ra những phán xét, đánh giá, bày tỏ thái độ của mình.

Nông thôn Phú Yên đẹp như tranh kỳ vọng tiếp tục thu hút khách du lịch thời gian tới. Ảnh: Lê Ngọc Minh

Có ý kiến cho rằng DLXH chịu ảnh hưởng các thành kiến, định kiến nên nó không có khả năng phản ánh chân lý. Có ý kiến lại cho rằng dư luận của đa số bao giờ cũng đúng, dư luận của thiểu số bao giờ cũng sai. DLXH không phải là kết luận khoa học, nhưng ít nhiều đều có phản ánh chân lý, lẽ phải. DLXH có thể đúng nhiều, đúng ít. Dù có sai đến mấy, trong DLXH cũng có nội dung hợp lý.

Về đối tượng của DLXH, đó chính là các hiện tượng, sự kiện, quá trình xã hội có tính thời sự. Những vấn đề liên quan trực tiếp đến lợi ích của công chúng như giáo dục, y tế, giá cả, thiên tai... luôn là đối tượng của DLXH. Ngược lại, những vấn đề khoa học sẽ khó trở thành đối tượng của DLXH.

Các luồng ý kiến được hình thành theo con đường tự phát được gọi là DLXH. Nhưng DLXH không phải là một phép cộng thuần túy. 

Tóm lại, DLXH là các luồng ý kiến cá nhân, tự phát, nhưng có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Mỗi luồng ý kiến là một tập hợp các ý kiến cá nhân giống nhau. DLXH có thể bao gồm nhiều luồng ý kiến khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Luồng ý kiến có thể rộng (tuyệt đại đa số, đa số, nhiều ý kiến) hoặc hẹp (một số ý kiến). DLXH là tập hợp các ý kiến cá nhân, tự phát, chứ không phải là ý kiến của một tổ chức, được hình thành theo con đường tổ chức (hội nghị, hội thảo…). DLXH không phải là một phép cộng các ý kiến cá nhân, tự phát mà là một chỉnh thể tinh thần xã hội, thể hiện nhận thức, tình cảm, ý chí của các lực lượng xã hội nhất định. Chỉ có những sự kiện, hiện tượng, vấn đề xã hội có tính thời sự (động chạm đến lợi ích, các mối quan tâm hiện có của nhiều người) mới có khả năng tạo ra DLXH.

TTH